Að hafa alltaf réttast fyrir sér

Ekki fylgir því mikið erfiði að hafa alltaf réttast fyrir sér í opinberri umræðu ef talsmönnum viðkomandi sjónarmiða er einum hleypt að borðinu. Leikurinn ætti að vera enn auðveldari ef talsmennirnir sveipa sig fræðistimpli, vitna í rannsóknir og ég tala nú ekki um að vera gert kleift að komast algerlega hjá því að svara málefnalegri gagnrýni.

Framangreind staða er einmitt uppi hjá fiskihagfræðingunum í Háskóla Íslands sem stunda það trúboð að mikil hagkvæmni og þjóðhagslegur ábati fylgi framseljanlegum fiskveiðikvótum. Þrátt fyrir framangreint forskot er mikill efi í huga almennings um kvótakerfið. Margir gera sér grein fyrir því að kerfið hefur algerlega brugðist því upprunalega markmiði sínu að auka þorskaflann og sömuleiðis að fræðimennirnir sem átt hafa sviðið hafa verið kostaðir af sérhagsmunasamtökum sem hafa viljað vernda kerfið sitt.

Erlendir fræðimenn eru farnir í ríkari mæli að setja spurningarmerki við  trúarsetningar í fræðum Ragnars Árnasonar hagfræðings um að framseljanleg veiðiréttindi leiði sjálfkrafa til þjóðhagslegs ábata og ábyrgrar nýtingar fiskistofna. Bent hefur verið á hversu rýr röksemdafærsla liggi fyrir framangreindum fullyrðingum. Eftirlitskostnaður hefur vaxið mest hjá þeim þjóðum sem hafa gengið hvað lengst í að einkavæða réttinn til fiskveiða, s.s. Ný-Sjálendingum og Íslendingum. Ef ábyrgð hefði aukist hefðu umsvif Fiskistofu dregist saman í stað þess að blása út á sama tíma og fiskveiðar hafa minnkað.

Margir hægrimenn á Íslandi eru haldnir þeim misskilningi að kvótakerfið byggi á lögmálum frjáls markaðar þar sem samkeppni hvetur til aukinnar hagkvæmni í rekstri. Það er af og frá en kerfið einkennist mjög af fákeppni og stöðnun. Framkvæmdastjóri Vísis í Grindavík, Pétur Pálsson, viðurkenndi á fundi Samtaka atvinnulífsins þann 9. febrúar sl. að af 20 kvótahæstu útgerðum sem ráða yfir 84% kvótans séu aðeins tvö yngri en 30 ára. Varla þarf frekari vitnanna við um að kvótakerfið er lokað kerfi þar sem fákeppni ræður ríkjum. Allt tal um að megnið af veiðiheimildum hafi skipt um hendur  á síðustu árum er vægast sagt orðum aukið.

Sömuleiðis er allt tal um að það verði að festa núverandi kvótakerfi til langs tíma í sessi furðulegt í ljósi þess að í raun er með því verið að festa í sessi fákeppni og stöðnun í atvinnugreininni. Engu að síður felur kerfið í sér gríðarlega óvissu um framtíð heilu byggðarlaganna eins og sorgleg dæmin sanna þar sem byggðarlögin eru sett undir geðþóttavald handhafa veiðiheimildanna. Óvissa byggðarlaganna hefur falið í sér að fáir hafa treyst sér til þess að fjárfesta í fasteignum eða afleiddum atvinnurekstri sjávarbyggðanna og ekki hefur bætt úr skák stöðugur samdráttur veiðiheimilda frá því að kvótakerfið var tekið upp.